#nedensellik

Her sebep birden fazla etki yaratır.

Bir şey bir başka şeye yol açar mı? Her zaman değil. Kimi zaman bir şey aynı şeye yol açar. Bir bağımlıya sorun.

Öyle horozlar vardır ki öttükleri için güneşin doğduğunu sanırlar.

Bil ki, hiçbir çaba, -ister doğru, ister yanlış- en küçüğü bile sebepler dünyasında kaybolmaz.

Ne zaman katı nedensel yasalardan söz etsek, onları her zaman idealleştirmiş fiziksel durumlar için tanımlarız ve gerçek fiziksel durumların hiçbir zaman yasalar için kabul edilen koşullara tamamen uymadığını biliriz.

Yaşanan her şeyin bir sebebi vardır.

Hiçbir şey kendi kendinin nedeni olamaz, çünkü nedenin kendisi oluşandan öncedir.

Hiçbir şey kendiliğinden yok olmaz, böyle olsaydı var olmazdı.

Araştıran insan aklı, sadece gerçekleri keşfetmekle tatmin olmaz. Olayların neden ve nasıl meydana geldiğini de bilmek ister.

Mutlu olabilmek için bir sürü faktörün bir araya gelmesi gerekir. Mutsuzluk için tek bir neden yeter.

Bir şey olacaksa, olacaktır. Herhangi bir şey, ortaya çıkarken bir başka şeyi ortaya çıkarıyorsa bir başka şeyin ortaya çıkmasına neden oluyor demektir. O şey her ne ise, olurken, kendi kendisinin yeniden ortaya çıkmasına sebep oluyorsa, tekrar olacaktır. Bununla birlikte, kronolojik bir sıra izlenmesi şart değildir.

Hiçbir şey yoktan üretilemez.

Deneysel bilim insana öğretirken, her gün ona nesnelerin nesnel gerçekliği gibi birincil nedenlerin sonsuza kadar ondan saklanacağını ve yalnızca ilişkileri bildiğini kanıtlayarak gururunu daha da azaltıyor.

Bilim istisnayı kabul etmez; aksi takdirde bilimde determinizm olmazdı, daha doğrusu bilim olmazdı.

İlk nedenler bilim alanının dışındadır.

Her şeyin bir nedeni varsa, Tanrının da bir nedeni olmalıdır. Nedensiz herhangi bir şey var olabiliyorsa, bu Tanrı gibi dünya da olabilir.

Anlayamamanın sonuçları ürkütücüdür. Hatalı ev yapar ya da evini fayın üzerine kurar, depremde ya da kendi kendine yıkılır; bunu kadınların çıplak gezmesine bağlar. Dereye ev yapar selden gider, felaket olarak algılar; takdiri ilahi olarak tanımlar. Yakın akrabası ile evlenir, özürlü çocuğunu, günahından dolayı Tanrının bir cezalandırması olarak algılar. Doğal olayların hemen hepsini felaket olarak niteler. Kendi kusurunu anlayamaz; anlayamadığı için nedeni araştırmaz; araştırmayınca eksikliği giderecek yolu bulamaz. Takdiri ilahi ile- bela arasında debelenip durur. Kendini değiştirecek hiçbir zahmette bulunmaz; kitap okumaz, kurslara gitmez, beceri geliştirecek işlerle ilgilenmez; para bulursa hacca gider, kurban keser; bilimsel araştırmalara ‘benim kafam basmaz” diyerek destek olmaz, kaynak ayırmaz. Ülkemizin bazı illerinde sık sık söylendiği gibi, argo bir şekilde şu cümleyle düşüncesini dile getirir: Fazla bilgi delikanlıyı bozar.

Hiçbir ülke ya da toplum durup dururken batağa saplanmaz. Onu hazırlayan nedenler vardır. Zaman içinde anlayanlar toparlanabilir; anlayamayanlar da yok olur gider.

Bilginin "niçin"ine yönelik bir açıklama olamaz; sadece bilginin "ne"sini tarif edebiliriz.