Beş on budalayla birlikte özgürlük, akıl, bilim, memleket gerçekleri diye suda havan dövüp durduk. Ne kadar hata ettiğimizi anlamaya başlıyorum. Birkaç cafcaflı tefsir ve 'dinimiz neden elden gitti' sorusuna ilericileri batıran cevaplar vermek, elimizi öpmek için koşanların kuyruğunu caddelere taşıyacaktı. Bizden sonrakiler bu hataya düşmemelidir.

Sizi tedirgin eden şeyi söyleyeyim mi? Fransa'nın üç yüz yıldır yaydığı büyük özgürlük ışığı tedirgin ediyor sizi; o akıldan yapılmış ışık. Aydınlık Fransız ulusundan meydana gelen ve dünyanın bütün uluslarının yüzüne Fransa'nın parıltısı halinde vurmuş olan o ışık rahatsız ediyor sizi.

Aydınlanmanın programı dünyayı gizlerinden kurtarmaktı.

Aydınlanma tehdit altındadır. Akıl da öyle. Gerçek de öyle. Bilim de öyle, özellikle Amerika'daki okullarda.

Bilim, evrenin enginliği konusunda gözlerimizi açmış ve bize karanlığın, cahilliğin ve batıl inançların yerine ışığı, gerçeği ve korkulardan sıyrılma özgürlüğünü bahşetmiştir.

Aydınlanma; kişinin kendi aklını kullanmaya cüret etmesidir.

Bilim, aptallığı ve batıl inançları öldürür.

Aydınlanma; kişinin kendi aklını kullanmaya cüret etmesidir.

Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır.

Bilimle gidilmeyen yolun sonu yoktur.

Her şeyden önce, yeni bir Aydınlanma çağına ihtiyacımız var. Mevcut siyasi sistemlerimiz gerçek, adalet ve özgürlük iddialarından vazgeçmeli ve onların yerine gerçek, adalet, özgürlük ve akıl arayışını koymalıdır.

Dinsel batıl inançları kadınların zihninden dağıtmaya çalıştım ve inançlarını bilim ve aklıma dayandırdım.

Her şey incelenmeli, tartışılmalı, istisnasız olarak araştırılmalı ve kimsenin duygularına bakılmamalıdır.

Aydın, aklıyla ve inatla mücadele eden insan'dır.

Yürek, aklın özgürlüğüdür.

Coşkuyu tekrar bilime ve politikaya sokmak gerekiyor. Coşkunun ve duyarlılığın, teorik politika ve bilimin, vazgeçilmez bir öğesi olması gerektiğini söylüyorum. Çünkü coşku ve duyarlılık insan olmanın vazgeçilmez öğeleri arasında yer alıyor. Kaldı ki, coşku olmayınca aklı ne edeyim? İran şairleri böyle söylüyorlar; katılıyorum.

İnsanoğlu hakikati ve saadeti hiç bulamaz, velâkin bu hakikat ve saadet yolunda yürümeye yardımcı bir şey vardır. Bu karanlıkta fenere benzer, buna maarif, bilgi denir. Maarif insanın fikrini çok eder, aklını keskin eder, zekâsını çoğaltır.

Bilimin çözemediği sorun vardır; ama çözemeyeceği hiçbir sorun yoktur.

Şeriât'ın; insan beynini kemirici, aklı ve mantığı yok edici, düşün gücünü yitirici, yaratıcı zekâyı körletici ve bütün bunlar dışında insan varlığını kul kertesine indirici ve tek bir tümce ile kişiyi uygar gelişmeden önleyici bir felâket kaynağı olduğunu anladığım ve şeriât ile beslenen yığınların insanlığa düşman kesildiğini izlediğim andan bu yana, şeriât zihniyetiyle savaşmayı ve Türk'ün kafasını ve ruhunu şeriât mikrobundan arınmayı kendime yaşam amacı bilmişimdir.

...Ama hiç kuşku edilmemelidir ki şeriâtçının bu sahte saltanatı sönecek ve şeriât'ın insan beynini eriten tılsımı sona erecektir. Yüzyıl da geçse, binyıl da geçse, ve hattâ Türk'ün eceli de gelse insan aklına meydan okuyan şeriât mikrobunun sonu gelecektir. Del Vechio'nun dediği gibi 'Sınırsız şekilde gelişmeye müsait bir insan beyni olduğu sürece, gericilik daima ezilecektir.'